Ιστορικό των κοινοταρχών της Αραδίππου

Εισαγωγικά

Η Αραδίππου έγινε Δήμος τo 1986. Προηγουμένως, οι εξουσίες που ασκεί σήμερα το Δημοτικό Συμβούλιο ασκούνταν από το Συμβούλιο Βελτιώσεως και κυρίως από τον εκάστοτε κοινοτάρχη, τον μουχτάρη, όπως τον λέει ο κόσμος. Ακόμη και μετά την αναγόρευση της Αραδίππου σε δήμο εξακολουθούν να υπηρετούν κοινοτάρχες, τα καθήκοντα των οποίων είναι πολύ περιορισμένα.

Κάναμε μια προσπάθεια να εντοπίσουμε στοιχεία για το θεσμό των κοινοταρχών και για τους παλιούς κοινοτάρχες και να τα καταγράψουμε ως μέρος της ιστορίας της Αραδίππου. Τέτοια στοιχεία έδωσε ο δημότης κ. Νίκος Παπαελευθερίου, που διακρίνεται για το πολύ γερό μνημονικό του και την πολύ καλή γνώση των δημοσίων πραγμάτων της Αραδίππου. Ο κ. Παπαευλευθερίου μας έδωσε τα πιο κάτω ενδιαφέροντα στοιχεία.

Καθήκοντα κοινοταρχών

Οι κοινοτάρχες της Αραδίππου, όπως και όλοι οι κοινοτάρχες των παλιών εποχών ήταν οι άρχοντες του χωριού και ήταν επιφορτισμένοι με το σημαντικό καθήκον να φροντίζουν για τη βελτίωση των συνθηκών της καθημερινής διαβίωσης των κατοίκων του χωριού. Τα κύρια καθήκοντα τους ήταν τα ακόλουθα:

• Να επιμερίζουν τη φορολογία στους κατοίκους του χωριού.
• Να φροντίζουν για την εξασφάλιση και απρόσκοπτη παροχή πόσιμου νερού στο χωριό.
• Να φροντίζουν για την καθαριότητα των δρόμων και την αποκομιδή των σκυβάλων. 
• Να φροντίζουν για την ασφαλτόστρωση και συντήρηση των δρόμων.
• Είχαν την ευθύνη για τη συντήρηση των σχολείων ή τη δημιουργία νέων, διαδραμάτιζαν δηλαδή ένα ρόλο ανάλογο με τον ρόλο των σημερινών Σχολικών Εφορειών.
• Να εκδίδουν διάφορα πιστοποιητικά, όπως π.χ. γεννήσεως, απορίας για έκδοση κάρτας νοσηλείας στα δημόσια νοσοκομεία.
• Ένα από τα καθήκοντα τους ήταν και ο «κακόβουλος», όπως τον αποκαλούσαν. Όταν προκαλούνταν ζημιές σε χωράφια από τη βόσκηση ζώων και δεν εντοπιζόταν ο δράστης, αποφάσιζε ο κοινοτάρχης ένα ποσό ως λογική αποζημίωση για τη ζημιά που υπέστη ο ιδιοκτήτης ή κάτοχος του χωραφιού. Το ποσό αυτό ήταν ο «κακόβουλος» (αφού ήταν κακόβουλη ζημιά) και επιμεριζόταν από τον κοινοτάρχη στους βοσκούς της κοινότητας, αφού θεωρούνταν συλλογικά υπεύθυνοι για τη ζημιά και πλήρωνε ο καθένας το μερίδιο που του αναλογούσε. Η ενασχόληση αυτή του κοινοτάρχη ήταν και οικονομικά επωφελής, αφού έπαιρνε ένα ποσοστό από τον κακόβουλο και απέδιδε το υπόλοιπο στον ιδιοκτήτη ή κάτοχο του χωραφιού.
• Γενικά οι κοινοτάρχες ήταν επιφορτισμένοι περίπου με τις ευθύνες με τις οποίες είναι σήμερα επιφορτισμένος ο Δήμος Αραδίππου.

Οι κοινοτάρχες δεν έπαιρναν μισθό και ως εκ τούτου είχαν τις δικές τους δουλειές για να εξασφαλίζουν τα προς το ζην. Συνήθως, όμως, έπαιρναν κάποιου είδους αμοιβή από τους κατοίκους για τις εξυπηρετήσεις που παρείχαν, π.χ. για την έκδοση κάποιου πιστοποιητικού.

Στα καθήκοντά του τον βοηθούσαν οι αζάδες, που διαδραμάτιζαν συνήθως περιορισμένο ρόλο (ανάλογα με την προσωπικότητα του κοινοτάρχη). Κατά κανόνα συνέπλεαν με τις αποφάσεις του κοινοτάρχη. Αρκετά από τα πιστοποιητικά που εξέδιδε ο κοινοτάρχης  χρειάζονταν και  την προσυπογραφή τους.

Ο αγροφύλακας, ο λεγόμενος τουρκόπουλος, ήταν επίσης βοηθός του κοινοτάρχη. Δουλειά του ήταν να περιπολεί στα χωράφια και να τα φυλάει από κακόβουλες ζημιές. Συνήθως ζημιές προκαλούσαν οι βοσκοί με τα αιγοπρόβατά τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο αγροφύλακας είχε την εξουσία να επιβάλλει πρόστιμο. Με νομικούς όρους δεν ήταν πρόστιμο, αλλά ένα συμβιβαστικό ποσό που πρότεινε στον παραβάτη αντί της ποινικής δίωξής του από δικαστήριο.

Γραφείο κοινοταρχών και υπάλληλοι

Οι κοινοτάρχες της Αραδίππου μέχρι το 1951 δεν είχαν γραφείο. Τα καθήκοντα του κοινοτάρχη τα ασκούσαν συνήθως στον τόπο της δουλειάς τους. Το 1951 κτίστηκε η αγορά κοντά στην εκκλησία του Αποστόλου Λουκά, που αργότερα κατεδαφίστηκε και μετατράπηκε σε χώρο στάθμευσης. Σε μια μικρή κάμαρη στο ανώγειο στεγάστηκε το γραφείο του κοινοτάρχη και αργότερα με την πρόσληψη περισσότερου προσωπικού τα γραφεία αυξήθηκαν. Με την κατεδάφιση της αγοράς τα γραφεία μεταφέρθηκαν αλλού.

Πρώτος υπάλληλος του Συμβουλίου ήταν ο Γιωρκής του Αρακλίτη. Ήταν σκυβαλοσυλλέκτης. Είχε μούλα και με εξοπλισμό που του παρείχε το Συμβούλιο ο Γιωρκής μάζευε τα σκύβαλα και παράλληλα με άλλη άμαξα μετέφερε το κρέας από το σφαγείο.

Αργότερα προσελήφθη ως οδοκαθαρίστρια η Δουλαππού.

Το 1950 ο Μενέλαος του Τσιούλλου προσλήφθηκε ως υπεύθυνος για τον έλεγχο της σωστής διαχείρισης του νερού. Από το 1950 υπάλληλοι του Συμβούλιο Βελτιώσεως ήταν και ο Γιωρκής Σιήκκης και ο Ιρμιλίκκης. 

Το 1974 προσελήφθη ο Τάκης Ξενοφώντος, ο κατοπινός Δημοτικός Γραμματέας.

Οι κοινοτάρχες από το 1845 μέχρι το 1986

Σύμφωνα με τον κ. Νίκο Παπαελευθερίου, οι κοινοτάρχες Αραδίππου από το 1845,  όπως έμαθε από παλιούς Αραδιππιώτες και όπως θυμάται, μέχρι το 1986 ήταν οι ακόλουθοι:

1845 - 1880 (35 χρόνια)

Κοινοτάρχης κατά την περίοδο αυτή ήταν ο Χατζημπεής. Είχε γεννηθεί το 1815 και ο παππούς του, που ήταν παπάς, του έμαθε λίγα γράμματα. Για τον λόγο αυτό εκλέχθηκε κοινοτάρχης. Η θητεία του διανύθηκε σχεδόν στο σύνολό της την εποχή της Τουρκοκρατίας, αφού οι Άγγλοι ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της Κύπρου το 1878. Κόρη του ήταν η Κατίνα του Καπνιστού.

Ο Χατζημπεής είχε το γραφείο του στο παλιό μαγαζάκι του Νίκου Φούρναρη κοντά στην εκκλησία του Αγίου Λουκά.

1880 - 1890 (10 χρόνια)

Στην περίοδο αυτή κοινοτάρχης ήταν ο Ζαχαρίας Κονόμου, παππούς του Ζαχαρή Κονόμου, του Χαμπή και του Αντρέα του Λύτρα. Είχε γεννηθεί το 1855.

1890 - 1910 (20 χρόνια)

Κοινοτάρχης Αραδίππου αυτή την περίοδο ήταν ο Στυλιάνος, προπάππος του Ευαγγελή του Παρασκευά του Θεορή.  Σε κάποια περίοδο της θητείας του κάτι έπαθε (προφανώς ασθένησε) και για δύο χρόνια (γύρω στο 1900) τον αντικαθιστούσε ο γιος του Θεορής, πατέρας του Κωστή του Θεορή, του επονομαζόμενου Κουτσονούρη.

1910 - 1913 (3 χρόνια)

Κοινοτάρχης ήταν ο Παναής του Παντελουρκού, θείος του Παντελή Παντελούρη, του μετέπειτα κοινοτάρχη. Ο Παναής αναγκάστηκε να αποσυρθεί λόγω ασθένειας.

Όμως η εφημερίδα «Νέον Έθνος»  στην έκδοσή της στις 28 Ιανουαρίου 1911 διαψεύδει τον κ. Παπαελευθερίου. Συγκεκριμένα δημοσιεύει ανάμεσα σε άλλα:

«Μουκτάρης Αραδίππου εξελέγη και κατά το έτος τούτο ο δραστήριος κ. Ερωτόκριτος Ελευθερίου.»

Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο κατά το 1911, αλλά τουλάχιστον και κατά το 1910 κοινοτάρχης Αραδίππου ήταν ο  Ερωτόκριτος Ελευθερίου, άλλως Ρωτοκλής.

Ενδεχομένως ο  Παναής του Παντελουρκού να διετέλεσε κοινοτάρχης μόνο ένα έτος, το 1913.

1913 - 1915 (2 χρόνια)

Κοινοτάρχης αυτή τη σύντομη περίοδο ήταν ο Μηνάς της Αννεττούς, ο επονομαζόμενος Μπλάκκος, που ήταν μεγάλος στην ηλικία όταν ανέλαβε και αναγκάστηκε να αποσυρθεί νωρίς.  

1915 - 1920 (5 χρόνια)

Κοινοτάρχης ήταν ξανά ο Ερωτόκριτος Ελευθερίου, ο Ρωτοκλής, από την οικογένεια των Ττεραλλήδων.

1920 - 1960 (40 χρόνια)

Το 1920 διεξήχθησαν κοινοτικές εκλογές. Αντίπαλοι για τη θέση του κοινοτάρχη ήταν ο Ρωτοκλής, ο προηγούμενος κοινοτάρχης, και ο Χριστόδουλος Μούσκος. Τις εκλογές κέρδισε ο Χριστόδουλος Μούσκος που παρέμεινε κοινοτάρχης χωρίς εκλογές για 40 χρόνια, μέχρι την ανεξαρτησία. Είχε μεγάλο κύρος και επιρροή στην αποικιοκρατική Αγγλική διοίκηση, κάτι που ωφέλησε αρκετά το χωριό («επόσπαζε πλάσμα που την κρεμμάλλα», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Παπαελευθερίου). Για τις καλές του υπηρεσίες του απονεμήθηκε παράσημο από την Αγγλική Κυβέρνηση. Πέρασε καλά το χωριό υπό τη διοίκησή του. Ήταν χασάπης το επάγγελμα.

Στο βιβλίο του Χριστάκη Α. Λύτρα «Ταξίδι στο παρελθόν της Αραδίππου – Αραδίππου 1878-1934» υπάρχουν 3 μαρτυρίες για το γεγονός ότι αυτή την περίοδο κοινοτάρχης Αραδίππου ήταν ο Χριστόδουλος Μούσκος.

(α) Η πρώτη περίπτωση αφορά ψήφισμα των κατοίκων της Αραδίππου που ζητούσαν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Το ψήφισμα ημερομηνίας 25 Μαρτίου 1921, επέτειο της εκατονταετίας από της έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων από τους Τούρκους, ζητά την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Το ψήφισμα υπογράφτηκε από παράγοντες της Αραδίππου που εκπροσωπούσαν το χωριό. Ανάμεσα σε αυτούς και τα μέλη της «Χωρικής Επιτροπής» πού ήταν οι:

Χριστόδουλος Μούσκος, μουκτάρης

Σάββας Λ. Χατζησάββα

Αντώνιος Θεοδούλου

Παυλής Χατζημιχαήλ

Οι 3 που υπογράφουν με τον Μούσκο δεν αναφέρουν την ιδιότητά τους. Προφανώς ήταν αζάδες.

(β) Η δεύτερη πρώτη περίπτωση αφορά παρόμοιο ψήφισμα των κατοίκων της Αραδίππου που ζητούσαν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Το ψήφισμα ημερομηνίας 25 Μαρτίου 1930 ζητά ακόμη μια φορά την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Όπως και την προηγούμενη φορά το ψήφισμα υπογράφτηκε από παράγοντες της Αραδίππου που εκπροσωπούσαν το χωριό. Ανάμεσα σε αυτούς και τα μέλη της «Χωριτικής Αρχής» πού ήταν οι:

Χριστόδουλος Μούσκος, μουκτάρης

Αντώνιος Θεοδούλου

Γεώργιος Χατζηματθαίου

Παυλής Πετρή

Σάββας …… (μη ευανάγνωστο επίθετο)

Οι 4 που υπογράφουν με τον Μούσκο δεν αναφέρουν την ιδιότητά τους. Προφανώς ήταν αζάδες.

(γ) Η τρίτη περίπτωση αφορά δημοσίευμα της εφημερίδας «Νέον Έθνος»  στις  21 Μαρτίου 1931. Τούτο αναφέρει τα εξής:

«Διωρίσθησαν Έλληνες Μουκτάραι εν της Επαρχία Λάρνακος:

................

Χριστόδουλος Μούσκος, Αραδίππου.»

1960 - 1985 (25 χρόνια)

Με την έναρξη της λειτουργίας της Κυπριακής Δημοκρατίας κοινοτάρχης Αραδίππου εκλέχθηκε ο Παντελής Παντελούρης που παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι την ανακήρυξη της Αραδίππου σε δήμο, οπότε άλλαξε σημαντικά ο ρόλος του.

Ήταν ακέραιος και τίμιος άνθρωπος. Ενώ είχε την ευκαιρία να βολευτεί με διάφορους τρόπους, διαχειριζόμενος διάφορα κονδύλια, δεν το έκανε. Δεν είσπραττε την αμοιβή του 1 σελινιού που μπορούσε να εισπράξει για πιστοποιητικά που εξέδιδε για ζώα που θα πωλούνταν.